· 

2019京大Ⅰ

■解答

(ア) \(\displaystyle\frac{GMm_A}{(R+a)^2}\)   (イ) \(m_A(R+a)\omega^2\)   (ウ) \(\displaystyle\frac{GMm_B}{(R-b)^2}\)   (エ) \(m_B(R-b)\omega^2\)

(オ) \(c=1\)   (カ) \(k=-1\)   (キ) \(3m_A\omega^2\)   (ク) \(\displaystyle\sqrt{\frac{GM}{R}}\)

(ケ) \(1-\displaystyle\frac{\theta}{2\pi}\)   (コ) \(2\left(\displaystyle\frac{T_1}{T_0}\right)^{\frac{2}{3}}-1\)   (サ) \(\displaystyle\sqrt{\frac{2d}{R+d}}\)

問1 \(-\displaystyle\frac{1}{6\pi}\)

 

 

■解説

(ア) 万有引力の公式より

 \(G\displaystyle\frac{Mm_A}{(R+a)^2}\)

 

(イ) 遠心力の公式より

 \(m_A(R+a)\omega^2\)

 

(ウ) 万有引力の公式より

 \(G\displaystyle\frac{Mm_B}{(R-b)^2}\)

 

(エ) 遠心力の公式より

 \(m_B(R-b)\omega^2\)

 

(オ)

 人工衛星\(Z\)が、小物体\(A\)と\(B\)を取り付ける前と同じ円軌道を同じ角速度\(\omega\)で動き続けるためには、\(N_A=N_B\)でなくてはならない。

 よって \(c=1\)

 

(オ)式で説明

 人工衛星にはたらく万有引力の大きさを\(F\)、遠心力の大きさを\(f\)とすると、

 小物体を取り付ける前の力のつり合いの式は

  \(F=f\)

 小物体を取り付けた後の力のつり合いの式は

  \(F+N_A=f+N_B\)

 よって

  \(N_A=N_B\)

 つまり

  \(c=1\)

 

この説明に関して、人工衛星にはたらく万有引力と遠心力はそれぞれ\(F=G\displaystyle\frac{Mm_Z}{R^2}\)と\(f=m_ZR\omega^2\)ですが、代入しなくても求まりますね。

 

 

(カ)

 小物体の取り付け前の力のつり合い、および(ⅰ)(ⅱ)式と、\(c=1\)を利用すると、次の4本の連立式を解けば良い。

 ① \(G\displaystyle\frac{Mm_Z}{R^2}=m_ZR\omega^2\)

 ② \(G\displaystyle\frac{Mm_A}{(R+a)^2}+N_A=m_A(R+a)\omega^2\)

 ③ \(G\displaystyle\frac{Mm_B}{(R-b)^2}=N_B+m_B(R-b)\omega^2\)

 ④ \(N_A=N_B\)

 

 与えられた近似を用いると

 ① \(\displaystyle\frac{GM}{R^2}=R\omega^2\)

 ② \(\displaystyle\frac{GMm_A}{R^2}\left(1-2\frac{a}{R}\right)+N_A=m_A(R+a)\omega^2\)

 ③ \(\displaystyle\frac{GMm_B}{R^2}\left(1+2\frac{b}{R}\right)=N_B+m_B(R-b)\omega^2\)

 ④ \(N_A=N_B\)

 

 ①式を②③に代入して

 ② \(m_AR\omega^2\displaystyle\left(1-\frac{2a}{R}\right)+N_A=m_A(R+a)\omega^2\)

 ③ \(m_BR\omega^2\displaystyle\left(1+\frac{2b}{R}\right)=N_B+m_B(R-b)\omega^2\)

 ④ \(N_A=N_B\)

 

 よって

  \(N_A=3m_Aa\omega^2\)

  \(N_B=3m_Bb\omega^2\)

 ゆえに

  \(3m_Aa\omega^2=3m_Bb\omega^2\)

 ∴

  \(\displaystyle\frac{m_A}{m_B}=\frac{b}{a}=\left(\frac{a}{b}\right)^{-1}\)

 ∴

  \(k=-1\)

 

 

(キ)

 \(N_A=3m_Aa\omega^2\) より

 \(\displaystyle\frac{N_A}{a}=3m_A\omega^2\)

 

 

(ク)

 人工衛星\(Z\)の力のつり合い

  \(G\displaystyle\frac{Mm_Z}{R^2}=m_Z\frac{V_0^2}{R}\)

  \(V_0=\displaystyle\sqrt{\frac{GM}{R}}\)

 

 もしくは

 宇宙船\(U\)の力のつり合い

  \(G\displaystyle\frac{Mm_U}{R^2}=m_U\frac{V_0^2}{R}\)

  \(V_0=\displaystyle\sqrt{\frac{GM}{R}}\)

 

 どちらでも求まりますね。

 

 

(ケ)

 人工衛星\(Z\)が角\(\theta\)だけ周回するのに要する時間を\(t\)とすると、

  \(\theta[rad] : t = 2\pi[rad] : T_0\)

 より

  \(2\pi t = \theta T_0\)

  \(t=\displaystyle\frac{\theta}{2\pi}T_0\)

 であるから、人工衛星が一周より角\(\theta\)分だけ短い距離を周回する時間\(T_1\)は、

  \(T_1=T_0-\displaystyle\frac{\theta}{2\pi}T_0\)

   \(=\left(1-\displaystyle\frac{\theta}{2\pi}\right)T_0\)

 ∴

  \(\displaystyle\frac{T_1}{T_0}=1-\frac{\theta}{2\pi}\)

 

 

(コ)

 半径\(R\)の円軌道と、半長軸\(\frac{R+d}{2}\)の楕円軌道に対して、ケプラーの第三法則を適用すると、

 \(\displaystyle\frac{T_1^2}{\left(\frac{R+d}{2}\right)^3}=\frac{T_0^2}{R^3}\)

 

 \(\displaystyle\left(\frac{2R}{R+d}\right)^3=\left(\frac{T_0}{T_1}\right)^2\)

 

 \(\displaystyle\left(\frac{2}{1+\frac{d}{R}}\right)^3=\left(\frac{T_0}{T_1}\right)^2\)

 

 \(\displaystyle\left(1+\frac{d}{R}\right)^3=8\left(\frac{T_1}{T_0}\right)^2\)

 

 \(1+\displaystyle\frac{d}{R}=2\left(\frac{T_1}{T_0}\right)^{\frac{2}{3}}\)

 

 \(\displaystyle\frac{d}{R}=2\left(\frac{T_1}{T_0}\right)^{\frac{2}{3}}-1\)

 

 

(サ)

 ケプラーの第二法則より

  \(\displaystyle\frac{1}{2}dV_D=\frac{1}{2}RV_1\)

  ⇔ \(V_D=\displaystyle\frac{R}{d}V_1\)

 

 力学的エネルギー保存則より

  \(\displaystyle\frac{1}{2}m_UV_D^2-\frac{GMm_U}{d}=\frac{1}{2}m_UV_1^2-\frac{GMm_U}{R}\)

 

 この式にケプラー第二法則で求めた\(V_D\)を代入して整理すると、

  \(V_D^2-\displaystyle\frac{2GM}{d}=V_1^2-\frac{2GM}{R}\)

 

  \(\displaystyle\frac{R^2-d^2}{d^2}V_1^2=2GM\left(\frac{1}{d}-\frac{1}{R}\right)\)

 

  \(V_1^2=\displaystyle\frac{d^2}{R^2-d^2}・2GM\frac{R-d}{Rd}\)

 

 \(R^2-d^2=(R+d)(R-d)\)を利用して約分し、整理すると、

 

  \(V_1^2=\displaystyle\frac{2d}{R+d}・\frac{GM}{R}\)

 

  \(V_1^2=\displaystyle\frac{2d}{R+d}V_0^2\)

 ∴

  \(\displaystyle\frac{V_1}{V_0}=\sqrt{\frac{2d}{R+d}}\)

 

 

問1

 \(\theta≪\pi\)であるから、近似を利用して、

  \(\displaystyle\frac{d}{R}=2\left(1-\frac{\theta}{2\pi}\right)^{\frac{2}{3}}-1\)

 

   \(≒2\left(1-\displaystyle\frac{2}{3}・\frac{\theta}{2\pi}\right)-1\)

 

   \(=1-\displaystyle\frac{2\theta}{3\pi}\)

 

 これを(サ)に適用して、さらに近似をすると、

  \(\displaystyle\frac{V_1}{V_0}=\sqrt{\frac{2・\frac{d}{R}}{1+\frac{d}{R}}}\)

 

   \(=\displaystyle\sqrt{\frac{2(1-\frac{2\theta}{3\pi})}{1+(1-\frac{2\theta}{3\pi})}}\)

 

   \(=\displaystyle\sqrt{\frac{2(1-\frac{2\theta}{3\pi})}{2-\frac{2\theta}{3\pi}}}\)

 

   \(=\displaystyle\sqrt{\frac{1-\frac{2\theta}{3\pi}}{1-\frac{\theta}{3\pi}}}\)

 

   \(=\displaystyle\left(1-\frac{2\theta}{3\pi}\right)^{\frac{1}{2}}・\left(1-\frac{\theta}{3\pi}\right)^{-\frac{1}{2}}\)

 

   \(≒\displaystyle\left(1-\frac{\theta}{3\pi}\right)\left(1+\frac{\theta}{6\pi}\right)\)

 

   \(=1+\displaystyle\frac{\theta}{6\pi}-\frac{\theta}{3\pi}+\delta\)

 \(\delta\)は微小量なので0とする

   \(≒1-\displaystyle\frac{\theta}{6\pi}\)

 ∴

  \(V_1=\left(1-\displaystyle\frac{\theta}{6\pi}\right)V_0\)

 

  \(\Delta V=V_1-V_0\)

   \(=\left(1-\displaystyle\frac{\theta}{6\pi}\right)V_0-V_0\)

   \(=-\displaystyle\frac{\theta}{6\pi}V_0\)

 ∴

  \(\displaystyle\frac{\Delta V}{\theta V_0}=-\frac{1}{6\pi}\)