· 

2021阪大Ⅲ

■解答

問1 \(\displaystyle\frac{3}{2}nR\Delta T\)  問2 \(\displaystyle\sqrt{\frac{nRT}{k}}\)

問3 \(\Delta Q=2nR\Delta T\) \(C=2nR\)  問4 \( \displaystyle\frac{F}{2k}+\sqrt{\left( \displaystyle\frac{F}{2k} \right)^2+\frac{nRT}{k}}\)

問5 グラフ:略  式:\(\displaystyle\frac{1}{2}\left(\frac{F}{F_0}\right) + \sqrt{\frac{1}{4}\left(\frac{F}{F_0}\right)^2+1}\)

問6(a) \(1\)  (b) \(2\)

■解説

問1

 \(\Delta U =\displaystyle\frac{3}{2}nR\Delta T\) となるから、

熱力学第一法則より、

 \(\Delta Q= \Delta U\)

  \(=\displaystyle\frac{3}{2}nR\Delta T\)

 

 

問2

 \(PV=nRT\) より

 \(PSx=nRT\)

 

 \(PS=\displaystyle\frac{nRT}{x}\)

よって力のつり合いから

 \(PS=kx\) なので、

 

 \(\displaystyle\frac{nRT}{x}=kx\)

 

 \(x^2=\displaystyle\frac{nRT}{k}\)

 

 \(x=\displaystyle\sqrt{\frac{nRT}{k}}\)

 

 

問3

 \(\Delta U =\displaystyle\frac{3}{2}nR\Delta T\) となるから、

熱力学第一法則より

 \(\Delta Q = \Delta U +W\)

 

ここで、\(W\)は、ばねが蓄えた弾性エネルギーに相当するので、\(W=\displaystyle\frac{1}{2}k(\Delta x)^2\)

よって

 

 \(\Delta Q=\displaystyle\frac{3}{2}nR\Delta T +\displaystyle\frac{1}{2}k(\Delta x)^2\)

 

\(\Delta x= \sqrt{\displaystyle\frac{nR\Delta T}{k}}\)なので、

 

 \(\Delta Q=\displaystyle\frac{3}{2}nR\Delta T+\frac{1}{2}k・\displaystyle\frac{nR\Delta T}{k}\)

 

  \(=\displaystyle\frac{3}{2}nR\Delta T+ \frac{1}{2}nR\Delta T\)

 

  \(=2nR\Delta T\)

 

また、系全体の熱容量を\(C\)とすると、

 \(\Delta Q=C\Delta T\)

 

 \(2nR\Delta T=C\Delta T\)

 

 \(C=2nR\)

 

 

 

問4 問2と同様に計算して、

 \(PS=\displaystyle\frac{nRT}{x}\)

よって、力のつりあいの式は

 

 \(\displaystyle\frac{nRT}{x}+F=kx\)

 

 \(nRT+Fx=kx^2\)

 \(0=kx^2-Fx-nRT\)

よって

 \(x=\displaystyle\frac{F+\sqrt{F^2 +4knRT}}{2k}\)

 

 

問5

 \(F=0\)のとき、

 

 \(x_0=\displaystyle\frac{\sqrt{4knRT}}{2k}\)

 

  \(=\sqrt{\displaystyle\frac{nRT}{k}}\)

 

 \(nRT=kx_0^2\)

ここに、\(F_0=kx_0\)を適用すると、

 \(nRT=F_0x_0\)

であるから、問4の式に代入すると、

 

 \(x=\displaystyle\frac{1}{2}・\frac{x_0}{F_0}\left( F+\sqrt{F^2+4\frac{F_0}{x_0}・F_0x_0} \right)\)  (∵\(k=\frac{F_0}{x_0}\)、\(nRT=F_0x_0\)

 

  \(=\displaystyle\frac{x_0}{2F_0} \left( F+\sqrt{F^2 +4F_0^2} \right) \)

 

 \(\displaystyle\frac{x}{x_0}=\frac{1}{2} \left[ \frac{F}{F_0}+\sqrt{\left(\frac{F}{F_0}\right)^2 +4}\right]\)

となる。

これを、\(y=x+\sqrt{x^2+4}\)として見たとき、

 

第一項の\(y=x\)の部分が

第二項の\(y=\sqrt{x^2+4}\)の部分が

なので、合算したときの解答(問5の解答)は次の図のとおり。

 

縦軸は\(\displaystyle\frac{x}{x_0}\)

 

横軸は\(\displaystyle\frac{F}{F_0}\)

 

これらを重ねて図示してみると、次のようになる。

このとき、第二項のグラフは双曲線を描いているので、軸の幅をグッと遠ざけて見てみると、次のように図示できるので、納得できるのではないでしょうか。

問6

 \(\displaystyle\frac{x}{x_0}=\frac{1}{2}\left[ \displaystyle\frac{F}{F_0}+\sqrt{\left(\frac{F}{F_0} \right)^2 +4}\right]\) ―(*)

 

 \(\displaystyle\frac{x+\Delta x}{x_0}=\frac{1}{2}\left[ \frac{F+\Delta F}{F_0}+\sqrt{\left(\frac{F+\Delta F}{F_0}\right)^2+4}\right]\) ―(**)

 

(a)

 \(\displaystyle\frac{F}{F_0}\)が限りなく大きいとき、

 (*)式は、

  \(\displaystyle\frac{x}{x_0}=\displaystyle\frac{1}{2}\left( \frac{F}{F_0}+\frac{F}{F_0} \right)\)

 

  \(\displaystyle\frac{x}{x_0}=\displaystyle\frac{F}{F_0}\)

 

 (**)式は、

  \(\displaystyle\frac{x+\Delta x}{x_0}=\displaystyle\frac{1}{2}\left( \frac{F+\Delta F}{F_0}+\frac{F+\Delta F}{F_0} \right)\)

 

  \(\displaystyle\frac{x+\Delta x}{x_0}=\displaystyle\frac{F+\Delta F}{F_0}\)

 

よって、

  \(\displaystyle\frac{\Delta x}{x_0}=\displaystyle\frac{\Delta F}{F_0}\)

 

  \(\displaystyle\frac{F_0}{x_0}=\displaystyle\frac{\Delta F}{\Delta x}\)

 

  \(k=k_{eff}\)

 

ゆえに、

  \(\displaystyle\frac{k_{eff}}{k}=1\)

 

 

(b)

 \(\displaystyle\frac{F}{F_0}=0\)のとき、

 (**)式は、

  \(\displaystyle\frac{x+\Delta x}{x_0}=\displaystyle\frac{1}{2}\left[ \frac{\Delta F}{F_0}+\sqrt{\left(\frac{\Delta F}{F_0}\right)^2+4 }\right]\)

 

 

 (*)式より

  \(\displaystyle\frac{x}{x_0}=\frac{1}{2}\sqrt{4}=1\)

なので、

  \(1+\displaystyle\frac{\Delta x}{x_0}=\displaystyle\frac{\Delta F}{2F_0}+\frac{1}{2}\sqrt{\left(\frac{\Delta F}{F_0}\right)^2+4}\)

 

2次の項は無視できるので、この式のルートの中の\(2\)乗がつく項は十分小さいとしてゼロに近似してしまいましょう。すると

  \(1+\displaystyle\frac{\Delta x}{x_0}=\displaystyle\frac{\Delta F}{2F_0}+1\)

 

ゆえに、

  \(2\displaystyle\frac{F_0}{x_0}=\frac{\Delta F}{\Delta x}\)

 

  \(2k=k_{eff}\)

 

  \(\displaystyle\frac{k_{eff}}{k}=2\)

 


問7

 引力が\(F=kr\)で表せることから、\(AB\)間は、ばねでつながっていると見立てることができる。

 

(a) ばねの弾性力による位置エネルギーと見立てて、

 \(U=\displaystyle\frac{1}{2}kr^2\)

 

(b) \(\displaystyle\frac{Mv^2}{r}=kr\)

 

(c) (b)より

 \(Mv^2=kr^2\)

 

 \(\displaystyle\frac{1}{2}Mv^2=\frac{1}{2}kr^2\)

 

であるから、

 \(E=K+U\)

 

  \(=\displaystyle\frac{1}{2}kr^2+\frac{1}{2}kr^2\)

 

  \(=kr^2\)

 

 

(d) 物質波(ド・ブロイ波)の波長は、運動量の逆数に比例し、

 

 \(\lambda_B=\displaystyle\frac{h}{Mv}\)

 

と書ける。(b)より、

 \(Mv^2=kr^2\)

 

 \(v=r\sqrt{\displaystyle\frac{k}{M}}\)

であるから、

 \(\lambda_B=\displaystyle\frac{h}{M}・\frac{1}{r}\sqrt{\frac{M}{k}}\)

 

  \(=\displaystyle\frac{h}{r\sqrt{kM}}\)

 

 

(e) ボーアの量子条件は、

 \(2\pi r_n=n\lambda_B\)

 

 \(2\pi r_n=n・\displaystyle\frac{h}{r_n\sqrt{kM}}\)

 

 \(r_n^2=\displaystyle\frac{nh}{2\pi \sqrt{kM}}\)

 

 \(r_n=\displaystyle\sqrt{\frac{nh}{2\pi \sqrt{kM}}}\)  \((n=1,2,3,…)\)

 

 

(f) \(E=kr^2\) より

 \(E_n=kr_n^2\)

 

  \(=\displaystyle\frac{nhk}{2\pi\sqrt{kM}}\)

 

  \(=\displaystyle\frac{nh}{2\pi}\sqrt{\frac{k}{M}}\)  \((n=1,2,3,…)\)

 

 

(g) ボーアの振動数条件は、

 \(\Delta E_{ln}=E_l-E_n\)

 

  \(=(l-n)・\displaystyle\frac{h}{2\pi}\sqrt{\frac{k}{M}}\)

 

 

(h) \(\Delta E_{ln}=h\nu\) より

 

 \(\nu=\displaystyle\frac{\Delta E_{ln}}{h}\)

 

また、\(c=\nu \lambda_{ln}\) より

 

 \(c=\displaystyle\frac{\Delta E_{ln}}{h}・\lambda_{ln}\)

 

 \(\lambda_{ln}=\displaystyle\frac{hc}{\Delta E_{ln}}\)

 

  \(=hc・\displaystyle\frac{2\pi}{(l-n)h}\sqrt{\frac{M}{k}}\)

 

  \(=\displaystyle\frac{2\pi c}{l-n}\sqrt{\frac{M}{k}}\)